Geschiedenis
Koude Oorlog

50 Jaar in de greep van de koude oorlog

De Koude Oorlog is een oorlog die nooit plaats vond, maar die de Nederlandse samenleving wel zo’n 50 jaar in de greep hield. Tienduizenden jonge mannen moesten het leger in. Duizenden vrijwilligers stonden klaar voor de bescherming van de bevolking. Honderdduizenden demonstreerde tegen de wapenwedloop. Duizenden objecten zijn er gemaakt en gebouwd ter verdediging van Nederland. Commandoposten, luchtwachttorens, bunkers en schuilkelders vertellen de geschiedenis van de Koude Oorlog in ons land.

 

Commandopost

Overheersende invloed van twee staten

In 1945 eindigde de Tweede Wereldoorlog met een overwinning van de geallieerden op het Duitse nazirijk onder Hitler. Terwijl Europa in puin lag, namen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie de hegemonie in de wereld over. Dit hield in dat deze twee staten een overheersende invloed hadden op de andere landen in de wereld. Deze twee staten waren echter complete tegenpolen, met de Verenigde Staten als kapitalistisch land en de SU als een strenge communistische staat. Uit deze tegenstellingen vloeide de Koude Oorlog. Deze term houdt in dat tijdens deze ‘oorlog’ de wapens koud bleven (ze werden dus niet direct tegen elkaar gebruikt), terwijl er wel met propaganda en een wapenwedloop geprobeerd werd om de tegenstander te intimideren. Crises zoals de Russische blokkade van Berlijn (1948-1949), de Hongaarse Opstand (1956), de Cubacrisis (1962) en de Praagse Lente (1968) voedden de angst. De Koude Oorlog eindigde met de val van de Berlijnse Muur (1989) en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Ondanks de crisismomenten, kwam het nooit tot een rechtstreekse militaire strijd tussen de VS en de SU. Wel werden er in de wereld tijdens de Koude Oorlog meerdere oorlogen uitgevoerd door landen die in ofwel de Amerikaanse of de communistische invloedssfeer lagen. Een voorbeeld hiervan is de Vietnamoorlog.

Koude Oorlog in Nederland

Nederland bereidde zich in de Koude Oorlog grondig voor op mogelijke aanvallen uit het oosten. Tussen Kampen en Nijmegen (127 kilometer) werd in het diepste geheim de IJssellinie aangelegd. In geval van dreiging kon een strook van 5 tot 10 kilometer breed tussen beide steden onder water worden gezet. Aan het einde van 1952 was de linie, met 200 verdedigingswerken, bedrijfsklaar. Al even geheim was de vestiging van het toenmalige Navo-hoofdkwartier in de mergelgroeven van de Cannerberg bij Maastricht. In het labyrint van gangen kwamen niet alleen kantoren, er was een kapsalon en zelfs een golfbaan.

Luchtwachtposten

Tussen 1950 en 1960 werd over heel Nederland een netwerk van luchtwachtposten aangelegd om vliegtuigen te signaleren die lager dan 1.500 meter vlogen. De radars van die tijd konden laagvliegende toestellen nog niet oppikken. Ongeveer de helft van de posten kwam op bestaande gebouwen, voor de andere helft zijn losstaande torens met een betonnen raatconstructie gebouwd. Dit systeem bestond tot 1968. Van de 140 torens die zijn gebouwd, zijn er nog 18 in goede staat, van 35 zijn er nog restanten. Onder gemeentehuizen, provinciehuizen en ministeries werden noodvoorzieningen gemaakt, er kwamen ondergrondse ziekenhuizen en schuilplaatsen onder stations. Onder het ministerie van Financiën werd voor het kabinet een atoombunker gebouwd met schokbestendige vloeren, inclusief een ziekenboeg.

Bescherming Bevolking

De Bescherming Bevolking (BB) was de Nederlandse organisatie voor civiele bescherming die in 1952 werd opgericht om de bevolking in tijd van oorlog te kunnen beschermen. De taak van de Bescherming Bevolking was die van het verrichten van hulp aan de bevolking onder bijzondere omstandigheden zoals de gevolgen van oorlogshandelingen, maar ook grootschalige rampenbestrijding. Ze kende onder meer een brandweerdienst, een eerstehulpdienst en een reddingsdienst. Begin jaren 50 ging men nog uit van een oorlog met conventionele wapens, maar in de tweede helft van de jaren 50 werd duidelijk dat een Derde Wereldoorlog zeer waarschijnlijk met kernwapens zou worden uitgevochten. Er werd dan ook een dienst opgericht voor de bescherming tegen aanvallen met atoom-, biologische en chemische wapens. 

Atoombestendige commandoposten

De BB was georganiseerd in kringen, aanvankelijk 112, later 45. Elke kring had een atoombestendige commandopost. Voor de meeste posten werden nieuwe onderkomens gebouwd, maar in enkele kringen kwamen ze in bestaande bouwwerken, zoals in Fort Nieuwersluis. Op het hoogtepunt, in 1956, telde de BB 160.000 vrijwilligers. In speciale namaakdorpen vonden oefeningen plaats. In 1961 verspreidde de BB een huis-aan-huis een folder met ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’. Die kwamen neer op: schuil onder de trap met een radio, noodrantsoen en een zaklamp. De BB is in 1986 opgeheven. Na de val van de Berlijnse Muur in november 1989 werden vele BB-ruimten ontmanteld of eenvoudigweg afgesloten.
Door het werk van veel toegewijde vrijwilligers zijn veel Koude Oorlog locaties opnieuw ingericht of opnieuw ontsloten en bezoekbaar gemaakt voor publiek.

Objecten van de Koude Oorlog

Commandobunker Lunet I

Commandobunker Lunet I

Vlak na de oprichting van de organisatie Bescherming Bevolking (BB) in 1952 is Lunet 1 in Utrecht aangewezen als Nationale Commandopost. Hiervoor werden de twee flankkazematten (A en B) en de twee betonnen bunkers op het forteiland benut. Eind jaren vijftig was de...

Commandopost PCCV en PCBB

Commandopost PCCV en PCBB

De provincie Overijssel besloot om twee aparte commandoposten te bouwen, een voor het PCCV en een voor het PCBB in Holten op grote afstand van Zwolle, omdat die stad als atoomdoelwit aangemerkt stond in de Sleutelpuntenlijst. In 1962 werd de PCVV (Provinciaal Centrum...

De eerste McDrive

De eerste McDrive

In 1987 opende McDonald's de eerste drive-thru van Nederland vlakbij de vliegbasis Soesterberg. De eerste drive-thru van Nederland werd niet voor niets geopend in Huis ter Heide, dichtbij de voormalige vliegbasis Soesterberg waar veel Amerikaanse soldaten woonde in...

De Stingerbol in Ede

De Stingerbol in Ede

De Stingerbol in Ede was voorheen het enige simulatie oefencentrum van Nederland voor de luchtdoelartillerie. Het is een van hoogtepunten uit de Edese militaire historie. Het markante gebouw, de Stingerdôme zoals het gebouw officieel werd genoemd, is gebouwd aan het...

Luchtwachttorens

Luchtwachttorens

Het Korps Luchtwachtdienst bouwde tussen 1951 en 1955 een netwerk van 276 hoge uitkijkposten verspreid over het hele land. De ene helft op bestaande gebouwen, de andere helft op speciaal gebouwde torens volgens een modulair prefab betonnen raatbouwontwerp van...

Noodzetels van de Ministeries

Noodzetels van de Ministeries

In afwijking van veel andere NAVO-landen besloot de Nederlandse regering om, in geval van een naderende nucleaire oorlog, het bestuur niet vanuit één centrale locatie te continueren, maar om dit per ministerie te verdelen over verschillende locaties in Den Haag. De...

Defensie Pijpleiding Organisatie (DPO)

Defensie Pijpleiding Organisatie (DPO)

In 1957 zijn NAVO-landen gestart met de bouw van het ‘Central Europe Pipeline System’, bedoeld om brandstof naar de Duitse laagvlakte te vervoeren en om vliegvelden te bevoorraden. Aan het einde van de Koude Oorlog bestond het uit 6600 km leidingen in Nederland,...

PTT Nood Communicatie

PTT Nood Communicatie

Een van de grote zorgen tijdens een eventuele kernoorlog was het wegvallen van de communicatie. Daarom werd in het grootste geheim gewerkt aan beveiligde telefoonverbindingen. Televisie werd in de periode van de Koude Oorlog ook een steeds algemener gebruikt medium....

Marinevliegkamp Valkenburg

Marinevliegkamp Valkenburg

Het voormalig Marinevliegkamp Valkenburg werd in de Koude Oorlog gebruikt als basis voor vliegtuigen voor het opsporen en volgen van Sovjet onderzeeërs. Op het terrein bevinden zich sporen van een lange militaire geschiedenis, van het Romeinse Castellum Valkenburg tot...

BB-Bescherming Bevolking Commandopost Grou

BB-Bescherming Bevolking Commandopost Grou

De Bescherming Bevolking (BB) was een civiele organisatie die verantwoordelijk was voor het beschermen en ondersteunen van de bevolking in geval van oorlog of een andere nationale ramp. De BB-commandopost in Grou is een voormalige multifunctionele commandopost uit de...

BB-Bescherming Bevolking Overvoorde

BB-Bescherming Bevolking Overvoorde

De BB-commandopost in Overvoorde is een voormalige commandopost van de Bescherming Bevolking (BB) uit de Koude Oorlog. De commandopost bestaat uit verschillende ruimtes, waaronder een generatorruimte, een waterzuiveringsinstallatie, een communicatiecentrum, slaap- en...

Legerbasis Havelterberg / Darp

Legerbasis Havelterberg / Darp

Tijdens de Koude Oorlog, toen de dreiging van een mogelijke invasie of aanval door de Sovjet-Unie reëel was, speelde de legerbasis in Havelte een belangrijke rol in de verdediging van Nederland. In de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw werd de basis uitgebreid en...

Luchtwachtcentrum Breda en Leeuwarden

Luchtwachtcentrum Breda en Leeuwarden

Het Korps Luchtwachtdienst bouwde tussen 1951 en 1955 een netwerk van uitkijkposten en zes luchtwachtcentra verspreid over het hele land. Je kan ze nu nog zien in Breda en Leeuwarden. De luchtwachters, die op het netwerk van 276 uitkijktorens door het hele land...

Bunker Stadhuis Alkmaar

Bunker Stadhuis Alkmaar

Ten tijde van de Koude Oorlog zijn, mede onder druk van de NAVO, de noodbestuursposten ontstaan zoals deze in Alkmaar onder het stadhuis. In 1961 schreef de Minister van Binnenlandse Zaken aan de burgemeesters: ‘Handleiding inzake bestuursvoering onder omstandigheden...

Noodzetel van het KNMI

Noodzetel van het KNMI

De noodzetel van het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut) bevindt zich in De Bilt en is een belangrijk onderdeel van de nationale operationele instituten: informatievoorziening aan de regering was essentieel en gedeeld met alle NAVO-landen. De...

Woensdrecht en het VrouwenAktieKamp (VAK)

Woensdrecht en het VrouwenAktieKamp (VAK)

Als er een symbool is van de Koude Oorlog in Nederland, dan is het wel Woensdrecht. Overheid en activisten stonden hier tegenover elkaar. Kwamen de kruisraketten of niet? Op vliegbasis Woensdrecht is tot op de dag van vandaag de polarisatie zichtbaar die Nederland...

NAVO hoofdkwartier Cannerberg

NAVO hoofdkwartier Cannerberg

In een heuvel vlakbij Maastricht op de grens met België staat de Cannerberg. Tot 1992 bevond zich in die berg een geheim NAVO-hoofdkwartier. Het voormalige NAVO-hoofdkwartier van de 2ARAF en de ATOC in de Cannerberg was gevestigd in een al bestaand mergelgangencomplex...

Bunker Parkeergarage Oss

Bunker Parkeergarage Oss

Aan het einde van de jaren ‘60 van de vorige eeuw werd de dreiging voor een atoomoorlog zo groot dat de overheid nieuwe regels instelde. Mensen moesten vanaf dat moment voornamelijk thuis schuilen en als dat niet kon, konden ze terecht in een van de openbare...

Noodhospitaal van het AMC

Noodhospitaal van het AMC

Tijdens de Koude Oorlog moest bij een atoomaanval de patiëntenzorg bij de grote steden in de ziekenhuizen door kunnen gaan en de zorgverleners dus in leven blijven. Het noodhospitaal van het AMC in Amsterdam was een van de twaalf noodhospitalen en is ook nu nog deels...

De MUD-palen

De MUD-palen

Slechts enkele MUD-palen bestaan er nog, twaalf langs de Westerschelde en vier in Den Helder. Het zijn onopvallende palen, maar met een bijzondere historie. De Mijnenuitkijkdienst (MUD) werd opgericht in 1949 als onderdeel van de Koninklijke Marine. Dienstplichtige...

Onderzeeër Hr. Ms. Tonijn

Onderzeeër Hr. Ms. Tonijn

De Hr.Ms. Tonijn is de enig overgebleven Nederlandse onderzeeër uit de Koude Oorlog. De Nederlandse marine is relatief klein in omvang, maar op specifieke terreinen kon de marine in de Koude Oorlog een significante bijdrage aan de NAVO leveren. Zo bleken de...

Koningin Wilhelmina Kazerne

Koningin Wilhelmina Kazerne

De Koningin Wilhelmina Kazerne in Ossendrecht, een dorpje in Brabant aan de Belgische grens, was een van zes conform NAVO-verplichtingen gebouwde kazernes. Hij bleef tot het einde van de dienstplicht in 1996 in gebruik. In 1951 kreeg het Centraal Bouwbureau der Genie...

Vliegveld Soesterberg

Vliegveld Soesterberg

Vliegveld Soesterberg was de enige Nederlands-Amerikaanse vliegbasis met Nederlandse en Amerikaanse squadrons, en, dat is bijzonder, het stond onder Nederlandse leiding. Het is een van de belangrijkste en complete militaire Koude Oorlog plekken in ons land. Vliegveld...

De IJsellinie (Olst, Arnhem, Nijmegen)

De IJsellinie (Olst, Arnhem, Nijmegen)

De IJsellinie is uniek in de wereld. In geval van een oorlog zouden bijna 400.000 mensen (plus vee) moeten evacueren. Van die plannen was bijna niemand op de hoogte gebracht! Een van de meest indrukwekkende gebouwde structuren uit de Koude Oorlog is de IJssellinie,...

Verhalen

Lees persoonlijke, ingezonden verhalen over de Koude Oorlog.

Helmut het spook

In 1980 kon je geconfronteerd worden met Helmut. Helmut was een gesneuvelde Duitse soldaat die op de vliegbasis doodgeschoten was. Je kon hem tegenkomen als je op patrouille was. Hij rammelde met zijn kettingen en kwam van een heuvel op je afgerend. Ik heb hem...

Wat een kutzooi in mijn diensttijd

Ik moest verplicht opkomen in de lichting 84-5 bij de 42 pantserinfanterie Limburgse jagers. Na 4 maanden een kuttijd te hebben gehad in Oirschot, waar de opleiding plaatsvond met dank aan sgt Reids, moesten wij de laatste 10 maanden naar Seedorf. De kapitein die...

Technische Specialisten in Koude Oorlog 1975 opleiding

In 1975 kwam ik op als Technisch Specialist Haarlem Ripperda Kazerne Haarlem. Ik had getekend voor 4 jaar bij de Koninklijke Landmacht. Opleiding in Haarlem 2 maanden militairen vorming, 2 maanden rijopleiding, 2 maanden kaderopleiding, In 1975 Haarlem rolde de...

Vluchtschepen

In de veerhaven van Numansdorp hebben tijdens de Koude Oorlog een tweetal schepen paraat gelegen om te vluchten vanuit Nederland ten tijde van een mogelijke inval (Er was toen nog een open verbinding naar zee). Dit waren de schepen Willem 1 en Willem 2, later zijn...

Seedorf 1965-1966

Allereerst mijn dienstplichtige militaire loopbaan: Juni-juli 1965: 4e depot infanterie Maastricht basistraining Augustus-september 1965: rijopleiding tot motorordonnans in Venlo. Motor: Matchless 350 cc, bouwjaar 1949. 30 september 1965 – 10 november 1966:...

De kern van de zaak

In 1982 begon mijn dienstplicht tijd bij de Koninklijke Luchtmacht Instructie en Militaire Opleidingen School in Nijmegen. Na de basis opleiding werd ik als onwetende 18 jarige naar West-Duitsland gestuurd om daar te dienen bij de 12e GGW. Een onderdeel van de 12e...

Ojee, U bent uitverkoren voor de atoombunker

Was het 1980, of eerder? Ik zat op de middelbare school, de RSG te Schagen, Noord-Holland. In jongerencentrum De Ojee Boerderij speelde de band Doe Maar nog voor ze bekend werden. Vanuit De Ojee Boerderij verzonnen we met jongerenwerker Gerrit van Veghel een...

Brandweer en BB

Geboren in 1954 werd ik natuurlijk op een bepaald moment opgeroepen voor keuring dienstplicht. Alles was goed en mijn opkomst werd enkele malen uitgesteld wegens studie. Het einde van mijn studie was nabij en ik kreeg een waarschuwingsoproep. Tegelijkertijd kwam in...

Moord op Kennedy

In de nacht van 22 november 1963 was ik op patrouille in Büren Duitsland. Mijn chauffeur en ik schrokken ons te pletter toen er opeens een tank voor ons stopte. Gelukkig bleken het Engelsen te zijn, die ons vertelden, dat president Kennedy was doodgeschoten. Een...

Bij de Koninklijke Marine tijdens de Koude Oorlog

Op 17 augustus 1970 ben ik in dienst van de Koninklijke Marine getreden. Het heetste punt, de Cuba crisis, was al geweest maar de dreiging van een kern oorlog was nog steeds aanwezig.  Als 16 jarig jochie was ik daar niet zo mee bezig. Ik vond alles nog spannend....

Russen afluisteren

Brief van Henk Braakman, ontvangen op maandag 13-11-2023. Het betreft zijn belevenis van zijn diensttijd in de Koude Oorlog. Transcriptie Lichting 1956-6 Op 4 mei 1956 (wat een timing) lag er op de deurmat bij ons thuis een enveloppe met daarin een ‘bevel’ namens...

Conflict en komische wraak

Bij het militaire onderdeel waar ik was geplaatst, werkte ik op een technische afdeling onder leiding van een 'Korporaal 1', die bekend stond als een zuiplap die dacht dat hij de baas was. Op een dag kregen we een conflict over een handeling, terwijl we dezelfde...

Sloepvaren & Nieuw Guinea

Dit waargebeurde verhaal speelt zich af rond de jaren 1955 in de Aziatische archipel en net daarbuiten. Ik kwam op als dienstplichtig matroos in Hollandsche Rading naar de Marine kazerne. Daar werd ik binnenste buiten gekeerd en voorzien van de nodige uitrusting,...

Geheimzinnige schepen

In het begin van de 1950-er jaren hebben er een paar jaar een tweetal passagiersschepen in de Numansdorpse Veerhaven gelegen. Niemand wist waarom ze daar lagen en van wie ze waren. Het was allemaal heel geheimzinnig. Veel verhalen deden de ronde over het doel van...

Van Kanonnier tot touringcar-chauffeur

Geboren in augustus 1960, dus opgegroeid in de jaren 60 en 70, kregen wij te horen van de atoombom. En nog erger, de waterstofbom en de Russen. Niet dat ik er bang voor was, want met Den Helder dichtbij wist je dat als er zo'n grote bom zou vallen ook wij de klos...

Mijn jongenskamer ……

Een foto van mijn jongenskamertje. Het is door de tijd een wazig beeld geworden. Ik weet nog dat ik het maakte met mijn eerste fototoestel, een Agfa Clack, gekregen voor mijn vijftiende verjaardag in 1961. Ja ik ben van 1946. Dat fotootje illustreert de...

De Stingerbol

Ik ben als instructeur en opleidingsontwikkelaar van 1992 tot en met 1995 werkzaam geweest als in de Stingertrainer te Ede. In de stinger trainer werden schutters opgeleid van de Landmacht, Luchtmacht en Mariniers. De bol is van binnen voorzien van projectie...

Plotter bij de Korps Luchtwachtdienst

Tussen 1962 en 1964 ben ik, P.J.M (Nel) Winkelman opgegroeid in het oude noorden van Rotterdam, plotter geweest als reserve bij het luchtwachtcentrum in een grote bunker in Rotterdam. De korps Luchtwachtdienst (KLD) werd op 1 maart 1950 opgericht als onderdeel van...

Voor en achter het ijzeren gordijn

Geboren werd ik in 1958 in Oost-Duitsland, in Bautzen, als zoon van de Nederlander Hendrikus Pierre Sonneville, die in 1951 in de Korea Oorloog was en dan eind 1951 naar de SBZ (sovjet bezetting zone) in Oost-Duitsland deserteerde. Hier werkte hij voor de KGB en de...

Vervangende dienstplicht bij de BB

Als derde zoon van een gezin van vijf kinderen ben ik geboren in 1949. In die tijd moest iedere jongen in principe nog in militaire dienst. Maar omdat ik de derde zoon was, hoefde ik niet in actieve dienst, maar werd ik daarvan vrijgesteld. In plaats daarvan werd...

Een bijzondere ervaring met een glimlach

Ik behoor tot de lichting 72-2. Na een opleiding werd ik gelegerd op de Gen. Spoorkazerne in Ermelo. Ik was toen inmiddels dienstplichtig sergeant en ingedeeld bij de Intendance. Ook wij werden aangewezen om een week naar Havelte te gaan met als opdracht: het...

Les materieel herkenning

Tijdens mijn diensttijd (1990-1991) gaf ik lessen materieelherkenning aan het kader. Als modelbouwer had ik daar wel wat verstand van, en de sergeant-majoor vroeg me de lessen over te nemen toen hij weg was. Ik gaf twee lessen, en er zouden nog meer volgen. Maar...

BB ervaring van deelnemer

Toen ik (1954) klein was ging mijn vader 's avonds naar de BB. Dat was verplicht. Zijn spullen lagen voor het pakken op zolder. Ik vond dat natuurlijk heel interessant. Onlangs heb ik mijn vader (95 jaar) ernaar gevraagd. Hierbij twee verhalen. VERHAAL 1. We hadden...

Lieber Sylke

De Koude Oorlog, ik heb er eigenlijk maar een paar jaren bewust van meegemaakt. De makkelijke jaren zogezegd. Die van toenemende ONTspanning met als hoogtepunt de vereniging van West met Oost of Oost met West... Geboren in 1969 en dus midden in de Koude Oorlog was...

Stingerbol

Ik ben 3 jaar instructeur in de Stingerbol geweest en heb de opleiding verzorgd voor Stinger personeel van Landmacht; Luchtmacht en Korps mariniers. Zelf heb ik in 1994 een Life firing met een stinger op een schietbaan, op Kreta uitgevoerd.

Militaire dienst

Met 77/4 als datum opkomst, zat ik met mijn maten middenin de Koude Oorlog. Ik ben opgeleid tot reserve officier bij de infanterie. Als kind van een vader die dwangarbeid heeft moeten verrichten in NAZI Duitsland en vrijheid een heel groot goed was, was een...

Noveletta 1 ‘Maatschappelijke dienstplicht’

Dat we deelnamen aan de grootste Navo-oefening ooit hadden we niet door. Lang duurt het wel. Drie weken. Mortieristen waren we. Nou ja, ik was de boordschutter. Bewaakte en bediende de punt 50 mitrailleur. Er waren er met heimwee. Er was veel chagrijn. Bij...

Wachten met Starfighter en atoombom om ingezet te worden.

Op vakantiepark Sandberghe te Uden zit ik op het terras met Majoor* Kees Graafland (1938) waar hij al vanaf zijn pensioen woont. Hij vertelt me zijn verhaal toen hij op de Starfighter vloog in de tijd van de Koude Oorlog. Zijn verhaal begon als jongen uit Rotterdam...