Geschiedenis
Koude Oorlog
50 Jaar in de greep van de koude oorlog
De Koude Oorlog is een oorlog die nooit plaats vond, maar die de Nederlandse samenleving wel zo’n 50 jaar in de greep hield. Tienduizenden jonge mannen moesten het leger in. Duizenden vrijwilligers stonden klaar voor de bescherming van de bevolking. Honderdduizenden demonstreerde tegen de wapenwedloop. Duizenden objecten zijn er gemaakt en gebouwd ter verdediging van Nederland. Commandoposten, luchtwachttorens, bunkers en schuilkelders vertellen de geschiedenis van de Koude Oorlog in ons land.
Overheersende invloed van twee staten
In 1945 eindigde de Tweede Wereldoorlog met een overwinning van de geallieerden op het Duitse nazirijk onder Hitler. Terwijl Europa in puin lag, namen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie de hegemonie in de wereld over. Dit hield in dat deze twee staten een overheersende invloed hadden op de andere landen in de wereld. Deze twee staten waren echter complete tegenpolen, met de Verenigde Staten als kapitalistisch land en de SU als een strenge communistische staat. Uit deze tegenstellingen vloeide de Koude Oorlog. Deze term houdt in dat tijdens deze ‘oorlog’ de wapens koud bleven (ze werden dus niet direct tegen elkaar gebruikt), terwijl er wel met propaganda en een wapenwedloop geprobeerd werd om de tegenstander te intimideren. Crises zoals de Russische blokkade van Berlijn (1948-1949), de Hongaarse Opstand (1956), de Cubacrisis (1962) en de Praagse Lente (1968) voedden de angst. De Koude Oorlog eindigde met de val van de Berlijnse Muur (1989) en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Ondanks de crisismomenten, kwam het nooit tot een rechtstreekse militaire strijd tussen de VS en de SU. Wel werden er in de wereld tijdens de Koude Oorlog meerdere oorlogen uitgevoerd door landen die in ofwel de Amerikaanse of de communistische invloedssfeer lagen. Een voorbeeld hiervan is de Vietnamoorlog.
Koude Oorlog in Nederland
Nederland bereidde zich in de Koude Oorlog grondig voor op mogelijke aanvallen uit het oosten. Tussen Kampen en Nijmegen (127 kilometer) werd in het diepste geheim de IJssellinie aangelegd. In geval van dreiging kon een strook van 5 tot 10 kilometer breed tussen beide steden onder water worden gezet. Aan het einde van 1952 was de linie, met 200 verdedigingswerken, bedrijfsklaar. Al even geheim was de vestiging van het toenmalige Navo-hoofdkwartier in de mergelgroeven van de Cannerberg bij Maastricht. In het labyrint van gangen kwamen niet alleen kantoren, er was een kapsalon en zelfs een golfbaan.
Luchtwachtposten
Tussen 1950 en 1960 werd over heel Nederland een netwerk van luchtwachtposten aangelegd om vliegtuigen te signaleren die lager dan 1.500 meter vlogen. De radars van die tijd konden laagvliegende toestellen nog niet oppikken. Ongeveer de helft van de posten kwam op bestaande gebouwen, voor de andere helft zijn losstaande torens met een betonnen raatconstructie gebouwd. Dit systeem bestond tot 1968. Van de 140 torens die zijn gebouwd, zijn er nog 18 in goede staat, van 35 zijn er nog restanten. Onder gemeentehuizen, provinciehuizen en ministeries werden noodvoorzieningen gemaakt, er kwamen ondergrondse ziekenhuizen en schuilplaatsen onder stations. Onder het ministerie van Financiën werd voor het kabinet een atoombunker gebouwd met schokbestendige vloeren, inclusief een ziekenboeg.
Bescherming Bevolking
De Bescherming Bevolking (BB) was de Nederlandse organisatie voor civiele bescherming die in 1952 werd opgericht om de bevolking in tijd van oorlog te kunnen beschermen. De taak van de Bescherming Bevolking was die van het verrichten van hulp aan de bevolking onder bijzondere omstandigheden zoals de gevolgen van oorlogshandelingen, maar ook grootschalige rampenbestrijding. Ze kende onder meer een brandweerdienst, een eerstehulpdienst en een reddingsdienst. Begin jaren 50 ging men nog uit van een oorlog met conventionele wapens, maar in de tweede helft van de jaren 50 werd duidelijk dat een Derde Wereldoorlog zeer waarschijnlijk met kernwapens zou worden uitgevochten. Er werd dan ook een dienst opgericht voor de bescherming tegen aanvallen met atoom-, biologische en chemische wapens.
Atoombestendige commandoposten
De BB was georganiseerd in kringen, aanvankelijk 112, later 45. Elke kring had een atoombestendige commandopost. Voor de meeste posten werden nieuwe onderkomens gebouwd, maar in enkele kringen kwamen ze in bestaande bouwwerken, zoals in Fort Nieuwersluis. Op het hoogtepunt, in 1956, telde de BB 160.000 vrijwilligers. In speciale namaakdorpen vonden oefeningen plaats. In 1961 verspreidde de BB een huis-aan-huis een folder met ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’. Die kwamen neer op: schuil onder de trap met een radio, noodrantsoen en een zaklamp. De BB is in 1986 opgeheven. Na de val van de Berlijnse Muur in november 1989 werden vele BB-ruimten ontmanteld of eenvoudigweg afgesloten.
Door het werk van veel toegewijde vrijwilligers zijn veel Koude Oorlog locaties opnieuw ingericht of opnieuw ontsloten en bezoekbaar gemaakt voor publiek.
Objecten van de Koude Oorlog
Commandobunker Lunet I
Vlak na de oprichting van de organisatie Bescherming Bevolking (BB) in 1952 is Lunet 1 in Utrecht aangewezen als Nationale Commandopost. Hiervoor werden de twee flankkazematten (A en B) en de twee betonnen bunkers op het forteiland benut. Eind jaren vijftig was de...
Militair Neurose Hospitaal Austerlitz
Geopend in 1947 was dit het enige militaire hospitaal in Europa dat zich uitsluitend richtte op militairen met oorlogsneurosen.
Commandopost PCCV en PCBB
De provincie Overijssel besloot om twee aparte commandoposten te bouwen, een voor het PCCV en een voor het PCBB in Holten op grote afstand van Zwolle, omdat die stad als atoomdoelwit aangemerkt stond in de Sleutelpuntenlijst. In 1962 werd de PCVV (Provinciaal Centrum...
De eerste McDrive
In 1987 opende McDonald's de eerste drive-thru van Nederland vlakbij de vliegbasis Soesterberg. De eerste drive-thru van Nederland werd niet voor niets geopend in Huis ter Heide, dichtbij de voormalige vliegbasis Soesterberg waar veel Amerikaanse soldaten woonde in...
De Stingerbol in Ede
De Stingerbol in Ede was voorheen het enige simulatie oefencentrum van Nederland voor de luchtdoelartillerie. Het is een van hoogtepunten uit de Edese militaire historie. Het markante gebouw, de Stingerdôme zoals het gebouw officieel werd genoemd, is gebouwd aan het...
Luchtwachttorens
Het Korps Luchtwachtdienst bouwde tussen 1951 en 1955 een netwerk van 276 hoge uitkijkposten verspreid over het hele land. De ene helft op bestaande gebouwen, de andere helft op speciaal gebouwde torens volgens een modulair prefab betonnen raatbouwontwerp van...
Noodzetels van de Ministeries
In afwijking van veel andere NAVO-landen besloot de Nederlandse regering om, in geval van een naderende nucleaire oorlog, het bestuur niet vanuit één centrale locatie te continueren, maar om dit per ministerie te verdelen over verschillende locaties in Den Haag. De...
Defensie Pijpleiding Organisatie (DPO)
In 1957 zijn NAVO-landen gestart met de bouw van het ‘Central Europe Pipeline System’, bedoeld om brandstof naar de Duitse laagvlakte te vervoeren en om vliegvelden te bevoorraden. Aan het einde van de Koude Oorlog bestond het uit 6600 km leidingen in Nederland,...
PTT Nood Communicatie
Een van de grote zorgen tijdens een eventuele kernoorlog was het wegvallen van de communicatie. Daarom werd in het grootste geheim gewerkt aan beveiligde telefoonverbindingen. Televisie werd in de periode van de Koude Oorlog ook een steeds algemener gebruikt medium....
Marinevliegkamp Valkenburg
Het voormalig Marinevliegkamp Valkenburg werd in de Koude Oorlog gebruikt als basis voor vliegtuigen voor het opsporen en volgen van Sovjet onderzeeërs. Op het terrein bevinden zich sporen van een lange militaire geschiedenis, van het Romeinse Castellum Valkenburg tot...
BB-Bescherming Bevolking Commandopost Grou
De Bescherming Bevolking (BB) was een civiele organisatie die verantwoordelijk was voor het beschermen en ondersteunen van de bevolking in geval van oorlog of een andere nationale ramp. De BB-commandopost in Grou is een voormalige multifunctionele commandopost uit de...
BB-Bescherming Bevolking Overvoorde
De BB-commandopost in Overvoorde is een voormalige commandopost van de Bescherming Bevolking (BB) uit de Koude Oorlog. De commandopost bestaat uit verschillende ruimtes, waaronder een generatorruimte, een waterzuiveringsinstallatie, een communicatiecentrum, slaap- en...
Legerbasis Havelterberg / Darp
Tijdens de Koude Oorlog, toen de dreiging van een mogelijke invasie of aanval door de Sovjet-Unie reëel was, speelde de legerbasis in Havelte een belangrijke rol in de verdediging van Nederland. In de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw werd de basis uitgebreid en...
Luchtwachtcentrum Breda en Leeuwarden
Het Korps Luchtwachtdienst bouwde tussen 1951 en 1955 een netwerk van uitkijkposten en zes luchtwachtcentra verspreid over het hele land. Je kan ze nu nog zien in Breda en Leeuwarden. De luchtwachters, die op het netwerk van 276 uitkijktorens door het hele land...
Bunker Stadhuis Alkmaar
Ten tijde van de Koude Oorlog zijn, mede onder druk van de NAVO, de noodbestuursposten ontstaan zoals deze in Alkmaar onder het stadhuis. In 1961 schreef de Minister van Binnenlandse Zaken aan de burgemeesters: ‘Handleiding inzake bestuursvoering onder omstandigheden...
Noodzetel van het KNMI
De noodzetel van het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut) bevindt zich in De Bilt en is een belangrijk onderdeel van de nationale operationele instituten: informatievoorziening aan de regering was essentieel en gedeeld met alle NAVO-landen. De...
Woensdrecht en het VrouwenAktieKamp (VAK)
Als er een symbool is van de Koude Oorlog in Nederland, dan is het wel Woensdrecht. Overheid en activisten stonden hier tegenover elkaar. Kwamen de kruisraketten of niet? Op vliegbasis Woensdrecht is tot op de dag van vandaag de polarisatie zichtbaar die Nederland...
NAVO hoofdkwartier Cannerberg
In een heuvel vlakbij Maastricht op de grens met België staat de Cannerberg. Tot 1992 bevond zich in die berg een geheim NAVO-hoofdkwartier. Het voormalige NAVO-hoofdkwartier van de 2ARAF en de ATOC in de Cannerberg was gevestigd in een al bestaand mergelgangencomplex...
Bunker Parkeergarage Oss
Aan het einde van de jaren ‘60 van de vorige eeuw werd de dreiging voor een atoomoorlog zo groot dat de overheid nieuwe regels instelde. Mensen moesten vanaf dat moment voornamelijk thuis schuilen en als dat niet kon, konden ze terecht in een van de openbare...
Noodhospitaal van het AMC
Tijdens de Koude Oorlog moest bij een atoomaanval de patiëntenzorg bij de grote steden in de ziekenhuizen door kunnen gaan en de zorgverleners dus in leven blijven. Het noodhospitaal van het AMC in Amsterdam was een van de twaalf noodhospitalen en is ook nu nog deels...
De MUD-palen
Slechts enkele MUD-palen bestaan er nog, twaalf langs de Westerschelde en vier in Den Helder. Het zijn onopvallende palen, maar met een bijzondere historie. De Mijnenuitkijkdienst (MUD) werd opgericht in 1949 als onderdeel van de Koninklijke Marine. Dienstplichtige...
Onderzeeër Hr. Ms. Tonijn
De Hr.Ms. Tonijn is de enig overgebleven Nederlandse onderzeeër uit de Koude Oorlog. De Nederlandse marine is relatief klein in omvang, maar op specifieke terreinen kon de marine in de Koude Oorlog een significante bijdrage aan de NAVO leveren. Zo bleken de...
Koningin Wilhelmina Kazerne
De Koningin Wilhelmina Kazerne in Ossendrecht, een dorpje in Brabant aan de Belgische grens, was een van zes conform NAVO-verplichtingen gebouwde kazernes. Hij bleef tot het einde van de dienstplicht in 1996 in gebruik. In 1951 kreeg het Centraal Bouwbureau der Genie...
Vliegveld Soesterberg
Vliegveld Soesterberg was de enige Nederlands-Amerikaanse vliegbasis met Nederlandse en Amerikaanse squadrons, en, dat is bijzonder, het stond onder Nederlandse leiding. Het is een van de belangrijkste en complete militaire Koude Oorlog plekken in ons land. Vliegveld...
De IJsellinie (Olst, Arnhem, Nijmegen)
De IJsellinie is uniek in de wereld. In geval van een oorlog zouden bijna 400.000 mensen (plus vee) moeten evacueren. Van die plannen was bijna niemand op de hoogte gebracht! Een van de meest indrukwekkende gebouwde structuren uit de Koude Oorlog is de IJssellinie,...
Verhalen
Lees persoonlijke, ingezonden verhalen over de Koude Oorlog.
