Toen hij opgroeide las Arend Heideman (1948) vooral de buitenlandpagina van de krant: over de inval in Hongarije, Solidarnosc, de Praagse Lente. Nauwgezet volgde hij de pogingen van de bevolking in het Oostblok om het socialisme een menselijk gezicht te geven. Maar vrijheid voor de burger was een gevaar voor de macht.
“We wisten heel weinig van wat in Rusland gebeurde. Trouw schreef veel over dat land, razend interessant. De inval in 1968 in Tsjecho-Slowakije zag ik op tv. Dat Jan Pallach zich daar in Praag in brand stak, was heel aangrijpend voor mij als bijna twintigjarige. Dat iemand zó ver gaat door die bezetting! Mijn interesse voor de onvrijheid in het Oostblok was zó groot dat ik in 1968 Russisch ging leren. Het is mogelijk dat ik in de kaartenbak van de BVD terechtkwam, maar ik ben geen complotdenker. In dit internettijdperk ben ik wel wat argwanender.
In 1981 maakten een goede vriend en ik het plan naar Moskou te reizen, destijds een gesloten bastion. Het was alleen met de auto mogelijk. In Polen was veel spanning vanwege Solidarnosc. Aan de grens met Rusland werd alles grondig bekeken; dat duurde drie uur. Onderweg noteerden politieposten mijn nummerbord. Maximaal 500 kilometer per dag rijden en niet van de weg afgaan van Minsk naar Smolensk naar Moskou. We bereikten de Berezina, ik kon het ontcijferen. Maar dat is interessant, dacht ik, hier beleefde Napoleon zijn aftocht, dus foto maken. We stappen uit en meteen politiemensen naast ons. De achtervolgers peperden ons het verbod nog eens extra in. In het buurdorp vertelde de postbode overal: ‘D’r is d’r noe ene oet Gelster naor Moskou hen.’ Nou, dat was wat! Het is zo gek: ik werd gevraagd lezingen te geven in de omgeving. Maar ben er snel mee gestopt. Wat ik vertelde kon men immers ook in de krant lezen.
Tussen kerst en oudjaar 1981 was ik mee met een Achterhoeks voedseltransport naar Czestochowa, vooral beroemd als bedevaartsoord. Midden in de sneeuwnacht reden we een eenrichtingsweg van de verkeerde kant in. We schrokken toen een militair voertuig met gewapende soldaten stopte. Ze gebaarden ons hoe we verder konden.
Voor Rusland kwam het gevaar eeuwenlang uit het westen. Dat westen had de argwaan kunnen verminderen. Het gruwelijk harde kapitalisme liet de oligarchen, vriendjes van het Kremlin, opkomen. Naar de bevolking is niet echt geluisterd. Omgekeerd heeft de val van de Muur het westen compleet overrompeld. Ik heb nooit het idee gehad dat de Russen niet deugen. Maar heb er problemen mee als de ene persoon de andere, als het ene volk het andere beknot. Dat is meer mijn achterliggende gedachte.”
Dit is een deel uit een verhaal opgeschreven door Ina Brethouwer na een interview met Arend Heideman en staat ook in een bundel te bestellen bij Werkgroep Oral History Gelderland. mail: werkgroeporalhistorygelderland@gmail.com.
