Dit is mijn beleving van de koude oorlogsperiode:
Tijdens de periode van de koude oorlog heb ik nooit de angst gehad dat er oorlog zou uitbreken. Dat vond ik maar bangmakerij. Maar binnen de invloedsferen van de VS en de Sovjet-Unie hielden die landen wel huis. Zo bezette de Sovjet-Unie landen binnen hun invloedsfeer wanneer die van de traditionele communistische leer teveel af wilden wijken en liet de VS regeringen in Latijns-Amerika die in hun ogen te links waren, omver werpen. In sommige linkse kringen in West-Europa kreeg de Sovjet-Unie op den duur wel een bepaalde vorm van sympathie, zo bestond werkloosheid er bijvoorbeeld niet. De PvdA wilde op een bepaald moment zelfs de DDR erkennen.
Zowel de leiders van de VS en van de Sovjet-Unie waren volgens mij na de Cuba-crisis echt niet van plan om met elkaar in een serieus militair conflict te geraken.
Persoonlijk vond ik het wel iets hebben. Hoe zag die wereld achter het IJzeren Gordijn er eigenlijk uit.
Net voor Die Wende maakte ik in de zomer van 1989 nog een trip naar Berlijn, een advertentie over een stedentrip naar West en Oost Berlijn in het plaatselijke huis-aan huis blad trok mijn aandacht. Ik dacht, “je weet maar nooit nu Gorbatsjov in Rusland aan de macht is”. En het bleek ook net op tijd te zijn geweest. In november 1989 viel de muur.
Die trip was heel spannend. We maakten vlak voor de grens met de DDR nog een laatste sanitaire stop bij een NAVO-basis. Straalvliegtuigen vlogen boven ons hoofd. De chauffeur, tevens reisleider zei: “als we eenmaal in de DDR zijn stoppen we niet meer, er is wel een gelegenheid voor een tussenstop, maar daar maken we geen gebruik van, we gaan in één ruk door naar Berlijn”. Want als eenmaal de grens met de DDR was gepasseerd hielden ze precies in de gaten hoelang erover gedaan was, als eenmaal Berlijn was bereikt. Je kwam natuurlijk aan bij het vrije West-Berlijn en dan wacht je dus weer een zware grens controle. Immers, je verlaat de DDR dan weer.
Het was heel spannend toen we eenmaal de grens met de DDR bereikt hadden. Talloze Oost-Duitse grenswachters, ook Russen die alle voertuigen die uit het Westen kwamen, aan een strenge controle onderwierpen. Bij ons kwamen een paar, trouwens keurige Oost Duitse douaniers onze paspoorten en de visumlijst van het Ministerie van Buitenlandse zaken controleren, dat laatste om te kijken of we allemaal wel compleet waren.
Nadat er met dat hele gebeuren wel een half uur was verstreken, konden we de reis hervatten. Met een slakkengang, vergeleken met de snelheid in West-Duitsland en het zag er in de DDR precies zo uit als men altijd zei zoals het er in Oost-Europa uit zou zien. Slecht onderhouden akkers met veel onkruid tussen de gewassen. En om de zoveel kilometer wel wachttorens van waaruit men controleerde of er niets verdachts gebeurde op de snelweg. En alleen maar Trabantjes op de weg en heel aandoenlijk, op alle viaducten zwaaiende DDR-burgers. Dat zag je in het Westen toen ook allang al niet meer.
Op een bepaald moment passeerden wij die eerder besproken gelegenheid voor een stop onderweg, waar wij dus niet stopten. Ik denk dat de reisleiding wel gedacht zou hebben, “je weet hoe Nederlanders zijn met hun niet al te disciplinaire mentaliteit, stel je voor dat niet iedereen op tijd weer in de bus is”. En dat kon je dus beslist niet hebben met die tijdcontrole door de autoriteiten. Eenmaal aan de grens met West-Berlijn wachtte ons weer een half uur oponthoud.
De eerste dag van de trip was een bezichtiging van bezienswaardigheden van West-Berlijn onder leiding van een leuke vlotte West Berlijnse gids. De volgende dag was Oost Berlijn aan de beurt voor een halve dag excursie. Weer een zware controle die wel weer enige tijd in beslag nam. Ik wist niet dat er zoveel kleppen aan de zijkant onder de ramen van zo’n bus zaten. Die moesten allemaal open. Ze vonden natuurlijk niets.
Eenmaal weer en route volgde een bezichtiging van bezienswaardigheden door een Oost Berlijnse gids (ditmaal een vrouw) en een uiteenzetting hoe goed het DDR systeem wel niet was zoals gratis gezondheidszorg en dat werkloosheid er niet bestaat. Aan het eind van de excursie zei de reisleidster: “Und jetzt laufen wir ruhig nach dem Bus zurück“. Nou, die gids van de dag ervoor zou het bij wijze worst geweest zijn op wat voor manier de mensen naar de bus terug gelopen zouden zijn. Ik had net het idee alsof we op schoolreis waren onder leiding van een strenge schooljuf.
Bij alle grenscontroles waarschuwde de chauffeur om beslist geen foto ’s te maken, “want u bent uw camera kwijt”. Bij alle grensposten hingen camera’s die de voertuigen streng in de gaten hielden.
Ik hoorde ooit een keer over de actrice Cox Habbema en de kunstenaar Armando, die in de voormalige DDR gewerkt hebben, dat zij vonden dat hun wereld er niet meer was. De wereld van het contrast van het levendige West Duitsland (West Berlijn/West-Europa) en daar tegenover dat grauwe Oosten waar het leven leek stil te staan.
Het komt wellicht een beetje raar over maar ik vond dat ook wel iets hebben, die twee werelden tegenover elkaar. Hoe zou het daar toch allemaal wel niet zijn, aan die andere kant van dat IJzeren gordijn.
Zelf moest ik er ook erg aan wennen dat het ineens allemaal weg was. Ik vond ook dat er in Oost en West toen voldoende volwassen mensen waren, zowel in het Kremlin als in Washington, die de wereld niet meer in een grote oorlog zouden storten. Want die leiders van toen waren grotendeels nog geboren voor de Tweede Wereldoorlog en kenden de verschrikkingen. Chroesjtsjov, de opvolger van Stalin maakte een eind aan het wrede stalinisme. Ook al verdiende verder het gedrag van de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten binnen hun invloedsferen bepaald geen schoonheidsprijs.
Je zette in gedachten Oost en West Duitsland tegenover elkaar en als je dan toen ter tijd een beetje links georiënteerd was dacht je dat een bestaan in de DDR ook eigenlijk wel zijn voordelen kon hebben. Gezondheidszorg gratis, geen werkloosheid en meer saamhorigheid onder de bevolking omdat men elkaar meer moest helpen. Je was door de schaarste aan goederen meer op je buren was aangewezen die toevallig wel nog iets hadden liggen wat je nodig had. Al was het maar spul om een fietsband mee te plakken. Dat soort verhalen hoorde je wel.
Op dat reisje naar Berlijn zag je in West-Berlijn hier en daar zwervers op straat liggen. In Oost-Berlijn heb ik ze niet gezien. De Muur was in het Westen volledig onder geklad met gravity terwijl die er in het Oosten keurig verzorgd uitzag. Maar je zult daar ook wel niet hebben moeten proberen die muur met gravity te bewerken.
Begin jaren-70 voerde de toenmalige bondskanselier Willie Brand nog besprekingen met de Oost-Duitse leider Erich Honecker om het voor West-Duitsers gemakkelijker te maken om naar familie in Oost-duitsland te gaan. Omgekeerd bleef onmogelijk.
In de periode eind jaren-60 waarin men uit naïef idealisme ervan uitging dat de wereld beter zou worden, dacht men dat het communisme langzaam aan wel een meer menselijk gezicht zou krijgen en ontstond er meer sympathie voor de toenmalige Oostblok landen voor wat het politieke systeem betreft.
De wereld na de val van de muur vind ik er ook niet alleen maar beter op geworden.
Oost-Europese bendes met kwade bedoelingen wisten na de val van het IJzeren gordijn hun weg naar West-Europa te vinden. Mensen in Oost-Europa vonden dat het verschil tussen arm en rijk daar ook veel groter is geworden.
Er was in de tijd van de Koude oorlog zelfs ooit nog een zogenaamd cultureel uitwisselings project tussen Nederland en Rusland (zoals die een aantal jaren geleden ook is geweest en Medvedev hier nog op bezoek was). Maar ondanks dat de Koude oorlog nog lang niet voorbij was spraken Nederland en Rusland destijds nog verheugd uit dat Nederland en Rusland nog nooit oorlog met elkaar hebben gehad. Die laatste culturele ontmoeting was helaas meer beladen.
Tot slot, dat men het in het Westen het na de val van de muur het over het einde van de geschiedenis had. Hoe kan geschiedenis nou eindigen. Die gaat in ieder geval door totdat de zon is uitgedoofd. Er wordt natuurlijk mee bedoeld, zo’n beetje na de prehistorie: eerst kreeg je twee eeuwen Christendom, dat bracht de mensen totaal niet zoals Jezus Christus het had bedoeld en bracht alleen hoofdzakelijk onderdrukking; daarna kreeg je als reactie de opkomst van allerlei goed bedoelde ideologieën, zoals socialisme/communisme door bedenkers als Carl Marx/Friedrich Engels, dat bracht ook niet wat de bedoeling was en bracht ook genocide tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie. Over het nationaal-socialisme zullen we het maar niet hebben, want dat was geen ideologie met humane bedoelingen.
De huidige toestand waarbij een monomane leider in Rusland, zomaar een ontwikkeld buurland bezet maakt de wereld er totaal niet veiliger op dan tijdens de oorspronkelijke Koude Oorlog tussen het kapitalistische Westen en het communistische Oosten.
