Het Geheim van de IJssellinie
De IJssellinie is tijdens de Cuba Crisis voor een deel in werking gesteld. Maar wat was de IJssellinie en wat zou de gevlogen voor de bewoners langs de IJsselvallei zijn als de Sovjet Unie een inval in West Europa zou doen? In die tijd waren de antwoorden geheim, zeer geheim tot 1990.
Om een goed beeld van het ontstaan van de IJssellinie te krijgen moeten wij terug gaan in de tijd, net na de Tweede Wereld Oorlog. Met de steun van de Sovjet Unie voor de guerrilla oorlog in Griekenland in 1947, de Sovjet inval in Tsjechoslowakije en de Berlijn Blokkade in 1948, was er een grote vrees dat wij aan de rand stonden van een derde wereld oorlog. Enkele landen in West Europa plus Groot Brittannië en Noord Amerika vonden dat ze samen iets moesten doen voor de gezamenlijk verdediging. In 1949 is de Noord Atlantisch Verdrag Organisatie (NAVO) opgericht. Een sleutel element van her verdrag is dat een aanval op één van de NAVO partners beschouwd zou worden als een aanval op alle NAVO partners.
Met het opstellen van een organisatie structuur was de volgende stap een militaire verdediging strategie te ontwikkelen. Het uiteindelijke plan van NAVO en Nederland zou potentieel grote gevolgen voor Nederland hebben. In het geval dat een Sovjet inval op komst zou zijn zou een deel van Nederland onderwater gezet worden. De hele IJsselriviervallei zou een ondiepe binnenlandse zee worden, met een lengte van 127 kilometer, een breedte van tussen 5 en 10 kilometer en een water diepte van 40-50 centimeter, te ondiep voor de Sovjet Unie te bevaren en te diep voor Sovjet soldaten makkelijk doorheen te kunnen waden. De rivier zelf is te diep voor Sovjet tanks uit die periode om er overheen te kunnen steken.
Een waterlinie in Nederland is vaker toegepast. Maar de techniek gekozen voor de IJssellinie is uniek en nooit elders in de wereld geprobeerd. Het system berust op het afsluiten van drie stromende rivieren, de Waal in de buurt van Nijmegen, de Neder-Rijn in de buurt van Arnhem en de IJssel in Olst. Drie verplaatsbare drijvend stuwen zouden de drie rivieren afsluiten waardoor al het water van de Boven Rijn in de IJsselvallei geforceerd zou worden, waardoor negen maal zo veel water als normaal in de IJssel zou komen. Dit techniek was mede ontwikkeld door een civiel engineer die toen de tijd 26 jaar oud was, Jan van Overeem.
Ook als onderdeel van het plan was het afsluiten van de Afsluitdijk, Den Oever en IJmuiden om het water niveau in het IJsselmeer te verhogen, waardoor een stroming in een zuidelijke richting zou ontstaan. De verdedigingswerken uit de interbellum periode bij o.a. Kornwerderzand zou weer een belangrijke functie krijgen.
Natuurlijk zou de drie stuwdammen belangrijke doelen voor de Sovjet Unie zijn waardoor, naast de bunkers uit de interbellum tijd, tientalen nieuwe bunkers werden gebouwd rondom de drie stuw locaties. In Olst waren er 67 bunkers. De verdediging in Olst zou er verschrikkelijk voor de vijand zijn geweest want de bunkers konden samen een vuursnelheid van 33.000 granaten per minuut schieten tegen land en lucht aanvallen.
De consequenties voor de bevolking waren niet helemaal te overzien maar de verwachting was dat er 410.000 mensen verdreven zouden worden, plus 70.000 stuks vee. De verwachting was ook dat er tussen 10.000 en 30.000 bewoners hun levens zouden verliezen door verdrinking, hartaanval, oorlogshandelingen en andere oorzaken. Maar men was bereid om deze consequenties op de koop toe te nemen om de rest van het land te kunnen beschermen. Delen van Nederland ten noorden en oosten van de IJssellinie zouden er prijs gegeven worden want die vielen buiten de verdediging.
Iedere burgemeester had evacuatie plannen in een envelop in een kluis. Maar de envelop kon geopend worden alleen op bevel van het leger. De hulpdiensten wisten er niets van en er was geen mogelijkheid om te oefenen. De evacuaties waren gebaseerd op een wijk indelingssysteem waardoor bewoners naar diverse locaties worden gestuurd, eventueel met het plaatselijk inzetten van bussen en vrachtwagens, waar mogelijk. Zonder twijfel zou een evacuatie een ramp voor de bewoners zijn want dezelfde wegen die de bewoners moesten gebruiken zouden er ook in gebruik zijn door NAVO Britse en Amerikaanse troepen bewegingen met zware wagens, geschut en tanks en die stoppen niet voor burgers.
Wat wisten de Russen hiervan? Zowat alles, en dat was een voordeel want dat werkt ontmoedigend. Maar waarom was de IJssellinie zeer geheim als de Russen veel van wisten? Om te voorkomen dat eigen Nederlandse bevolking in paniek zou raken, denk ik.
Maar in oktober 1962 tijdens de Cuba Crisis is de eerste fase van een inundatie in werking gesteld. De Afsluitdijk ging dicht om het water niveau te verhogen om een stroming in de zuidelijke richting te veroorzaken. De verplaatsbare drijvende stuwen zijn naar voren getrokken om sneller in te zetten. Gelukkig is de Cuba Crisis met een sisser afgelopen.
Maar de Russen hebben hun informatie betreffende de IJssellinie gebruikt om hun aanvalsplannen in de jaren ’70 te formulier. Het plan was om Denenmark, Nederland en België aan te vallen. In Nederland zouden ze 6 tactische kernbommen gebruiken op Apeldoorn, Zwolle, Utrecht, Amsterdam en Rotterdam. De aanvallend soldaten zouden geen Russen zijn maar 500.000 Poolse soldaten. Tegen de tijd dat de Poolse soldaten de IJssel zouden bereiken zouden er veel van ziek of dood zijn van de neerslag. Achter de Poolse soldaten zouden soldaten van Oekraïne, Belarus en andere Sovjet staten komen met de bedoeling om binnen 6 dagen in Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen te zijn. Dit was om te voorkomen dat NAVO zelf er gebruik van de havens zou kunnen gebruiken plus voor een oorlog in West Europa hadden de Russen ijsvrije havens nodig.
Tijdens rondleidingen en lezingen wordt ik vaak gevraagd of de IJssellinie nu nog in gebruik genomen zou kunnen worden. Maar nee, het is achterhaald door de technologie. Bij rondleidingen en lezingen in de buurt van De Haere in Olst kan men veel meer zien en horen. De eerste zaterdagmiddag van maart t/m oktober kan men zonder reservering voor een rondleiding melden bij de Hospitaal Bunker (ongeveer 1,5 uur). Men kan ook het hele jaar een reservering maken voor een groep van vrienden, familie, collega’s en andere organisaties. Er is een website www.ijssellinie.nl met bezoeker informatie.
Trouwens wist u dat het Nederlandse leger nog steeds de bevoegdheid heeft om delen van Nederland onderwater te zetten, vanwege de Inundatiewet van 1896? Staat uw rooiboot klaar?
