Fort Pannerden te Doornenburg, luchtwachtpost uit de Koude Oorlog

Geschreven door:

Fort Pannerden

Bovenop het imposante, massieve 19e-eeuwse Fort Pannerden staat een klein gebouwtje. Het gebouwtje stamt uit de periode van de Koude Oorlog en diende als uitkijkpost voor het spotten van eventuele Russische vliegtuigen. De luchtwachtpost maakte deel uit van landelijk netwerk dat Nederland moest behoeden voor een Russische inval.

Koude Oorlog
Fort Pannerden is eind 19e eeuw gebouwd als meest oostelijke steunpunt van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Na een weinig heroïsch bestaan raakte het na WOII in verval. In de jaren ’50 kreeg het nog een bijrolletje in de Koude Oorlog. Het fort lag precies in de IJssellinie, maar werd voor de verdediging daarvan niet ingeschakeld. Wel voor het in de gaten houden van het luchtruim. Met de toenmalige stand van de radartechniek was men niet in staat om laagvliegende vliegtuigen waar te nemen. Daarom richtte men in 1950 het Korps Luchtwacht Dienst (KLD) op.

Luchtwachtpost
Het KLD zette een landelijk netwerk op van 278 luchtwachtposten, waarbij zo veel mogelijk gebruik werd gemaakt van bestaande, hoge bouwwerken, zoals ook Fort Pannerden. Voor de bemanning van alle luchtwachtposten waren 5200 vrijwilligers nodig, vooral gerekruteerd uit de directe omgeving. In regionale bijeenkomsten in klas- of cafélokalen kregen de vrijwilligers les in vliegtuigherkenning, meldingsprocedures, militaire vorming en krijgstucht, meteorologie, EHBO en atomaire, biologische en chemische oorlogvoering.

Nut
De bezetting van een luchtpost bestond altijd uit tweetallen. Zo’n tweetal zat aan een luchtwachtinstrument, een ronde tafel met vizierkijker, aanwijsnaald en landkaart. De een stond op de uitkijk, de ander was gewapend met een hoofdtelefoon en zat klaar om met een speciale telefoon berichten door te geven aan het luchtwachtcentrum. Uiteindelijk is boven Nederland nooit een Russisch vliegtuig gesignaleerd. Toegenomen snelheden van de vliegtuigen en verbetering van de radarsystemen maakte de luchtwachtposten snel overbodig. Op 1 januari 1964 werd de KLD (en dus ook de luchtwachtpost op Fort Pannerden) opgeheven.

Bouwgeschiedenis
Fort Pannerden is gebouwd tussen 1869 tot 1871 om de splitsing van de Rijn in Pannerdensch Kanaal (de Rijn) en Waal te bewaken. Een belangrijke functie van het fort was de opmars van vijanden te vertragen. Ook moest het fort voorkomen dat de vijand de Linge Access kon afdammen, waardoor de Nieuwe Hollandse Waterlinie droog zou vallen. Andere taken waren het beheersen van de scheepvaart over Rijn en Waal en het legeren van troepen. De grote strategische belangen die destijds met het fort gemoeid waren, weerspiegelen zich in de omvang van dit kolossale historische bolwerk. Tijdens de Eerste Wereldoorlog is het fort volledig bemand geweest. Er is toen een ‘semi-natte gracht’ gegraven aan de westzijde van het fort. Na de oorlog werd het fort, vanwege bezuinigingen bij defensie slechts enkele weken per jaar gebruikt voor oefeningen. Nadat het fort in 1926 ‘van geen klasse’ verklaard was, werden het luchtafweergeschut en de zoeklichten verplaatst naar elders. Er bleven vier kanonnen staan. Dit zijn zeer specifieke kanonnen, omdat ze door een zeer klein schietgat kunnen schieten.

Nationaal monument
In 1939 werd met het oog op een dreigende oorlog de verdedigbaarheid van het Bijlands kanaal onderzocht. Om de positie van het fort te versterken werden 7 kazematten, ook wel stekelvarkens genoemd, om het fort gezet. De vier kanonnen stonden er nog, maar er bleken nog maar 5 kogels voor te zijn. De kanonnen werden verschroot en één werd naar Hoek van Holland overgebracht. Alles wat kon dienen als bouwmateriaal is uit het fort gesloopt ten behoeve van de wederopbouw. Veel materiaal is nu nog terug te vinden in de omgeving, verwerkt in schuren of kippenhokken. Het fort deed na de Tweede Wereldoorlog nog een aantal jaren dienst als veilige opslagplaats voor gevonden explosieven uit de Betuwe. Toen het niet meer voor militaire doeleinden werd gebruikt is het door het Ministerie van Defensie overgedragen aan het Ministerie van Financiën (Domeinen). In 1969 werd Fort Pannerden erkend als nationaal monument en kreeg het zo een beschermde status.

Wim Haafs 2016
Bron: Spannende geschiedenis

Verhalen

Nederland kon dus door onze aanwezigheid rustig gaan slapen

Ik lag als dienstplichtig militair (lichting 88-4) op 60 km van de oost-Duitse grens op kazerne Langemanshoff en 16km zuidelijk lag kamp Hohne. Op beide kazernes lag een kompleet tankbataljon van 52 Leopard 2’s. Nederland kon dus door onze aanwezigheid daar rustig...

Toenadering in plaats van haat en dreiging

Het was 1981, ik was 14 en realiseerde me voor het eerst dat anderen over mijn toekomst beslisten. 'De geschiedenis leert dat ieder wapen dat ooit gemaakt is, ook is gebruikt' maakte me bang en boos. Wie zijn die mensen, die voor mij willen bepalen dat ik geen...

Seedorff

Bij een excursie (in burgerkleding)  van de Limburgse jagers (Seedorff) naar het ijzeren gordijn stonden bij een dorpje, dat dwars doormidden gesneden was door het Ijzeren gordijn, een Oostblok militair in een wachttoren met het geweer op ons gericht. ...

Scherpe munitie laden

Ik was van de lichting 62-2 en gelegerd in Natokamp Hohne. In 1963 hadden we een oefening op de Lunenberger Heide voor schietwedstrijden (Canadian Army Troffee). Op een nacht werden we gewekt en moesten we scherpe munitie laden in onze tanks en op naar de...

Bij de Koninklijke Luchtmacht Leeuwarden

Ik zat bij de Luchtmacht Beveiliging op de vliegbasis Leeuwarden van 1967 tot 1973. Regelmatig maakten wij mee dat de Alert Force (Stand by staande Starfighters) de lucht in moesten omdat Russische bommenwerpers over de Noordzee tot bij ons luchtruim kwamen. Dit...

Iedereen had een kort lontje

De meest felle herinnering is die van november 1956 toen Hongarije werd aangevallen. Ik zat aan de radio gekluisterd en heb nog de krantenartikelen over Pal Maleter. Ik zwierf door Amsterdam, zag Simon Carmiggelt een raam van de communistische boekhandel Pegasus in...

Russen tegen houden

In 1984 kreeg ik mijn oproep voor de dienstplicht lichting 84-1, opkomst bij de Amersfoort Bernard kazerne. Na 2 maanden Breda chasee kazerne en toen paraat van april 84 tot en met juni 85 kazerne Seedorf Duitsland. Wij waren de eerste lijn dat als de Russen...

Het object Arnhem

Ik ben ongeveer een jaar in functie geweest bij de Defensiehaven, van 8 april 1958 tot en met 4 juni 1959. Ik heb er een goede tijd gehad, heb daar plezierig gewerkt. Mijn functie bij het noodbruggen-ponton detachement was dienstplichtig-sergeant-schipper. Het...

Reforger

In de jaren 70 en 80 was ik vliegtuig spotter en jaarlijks of twee jaarlijks, dat weet ik niet meer, werd er een grote militaire oefening gehouden met de naam Reforger (Return of Forces to Germany) dan werden vrijwel alle vliegvelden in het westen van Nederland...

Aan het ijzeren gordijn 79/80

In periode 79/80 2 jaar de linies gehouden met blik op het oosten. Wachten op een confrontatie met het Oostblok. Oefenen voor het moment wat gelukkig nooit gekomen is. 'Hoogtepunten' waren ook confrontatie met observators van de Russen ( de zg SOXMIS ) een bezoek...

Deel je eigen verhaal

Schakel JavaScript in je browser in om dit formulier in te vullen.

Auteur gegevens

Vul hieronder je contactgegevens in, zodat de afzender van dit verhaal juist is.
Wordt niet gepubliceerd
10 cijfers
Mijn auteursnaam mag

Schrijf je verhaal

Inhoud
Klik of sleep een bestand naar dit veld om te uploaden.
Dit mag een jpg, jpeg, png of gif bestand zijn van max. 1Mb.
Locatie bij dit verhaal
Selectievakjes