Update

De route door de bunker is niet meer te bezoeken; alle tijdsloten zijn volgeboekt.

Je kan nog wél de begane grond van de voormalige Kampfraum en de buitenruimte rondom de bunker bezoeken.

De lezing van archeoloog Martijn Reijnders (‘Archeologie van de Luftwaffe op de Veluwe’) is i.v.m. ziekte verplaats naar zaterdag 21 en zondag 22 september om 13.00 uur en kan zonder aanmelding worden bijgewoond.

Door de bunker is een route uitgezet (niet geschikt voor mindervaliden) die je in ongeveer 45 minuten laat beleven hoe de Duitse luchtverdediging van noordwest Europa werd gecoördineerd. Onderweg vertellen informatieborden hoe het systeem functioneerde. Op last van de brandweer mogen er niet meer dan 40 personen tegelijkertijd onderweg. De route door de bunker is derhalve alleen op aanmelding te volgen! Zónder aanmelding is wél de begane grond van de voormalige Kampfraum en de buitenruimte rondom de bunker te bezoeken. Verder is er een gezellig buitenterras waar het team van Garage Royal voor eten en drinken zorgt.

Daarnaast is er het kunstwerk ’Night Hunt’ van Laurence Aëgerter te bewonderen. Geïnspireerd op de enorme transparante kaart van het Europese luchtruim die tijdens WO2 in de grote zaal van Diogenes hing maakte zij een enorm wandkleed (4,5 x 6 meter) dat reageert op licht en dat tot stand kwam met behulp van een complexe en weinig gebruikte weeftechniek.

De Bunker
In slechts negen maanden tijd werd één van de grootste bunkers van Nederland gebouwd. De bouw startte in december 1942. De commandobunker – waar waaruit de Duitse verdediging van het luchtruim werd gecoördineerd – kreeg, evenals haar voorloper, de code naam ‘Diogenes’. De Duitsers vernoemde de drie commandobunkers die in bezet Europa werden gebouwd naar Griekse denkers. De ‘D’ van Deelen leidde zo tot Diogenes. De zusterbunker in het Duitse Stade werd Socrates genoemd.

Vanuit deze Divisionsgefechtsstand werd de verdediging van het Nederlandse, Belgische en Noord-Duitse luchtruim geleid. In het midden van de drie verdiepingen tellende bunker bevond zich een grote zaal – door de dikte van haar muren vormde deze zaal een ‘bunker in een bunker’ – die door een transparante kaart in tweeën werd gedeeld. Aan weerszijde van de kaart bevonden zich tribunes. Aan de achterzijde van de kaart projecteerden Luftnachrichtenhelferinnen – vrouwelijk personeel dat ook bekend stond als Blitzmädel – de positie van zowel vijandelijke toestellen als die van de eigen jachtvliegtuigen. Aan de andere kant van de kaart zaten de officieren die op basis van de geprojecteerde informatie hun eskaders richting tegenstander stuurden. In feite was de centrale ruimte voorzien van een heel groot beeldscherm waar in plaats van elektronica, aan de achterzijde de Blitzmädel zaten. Het ten oosten van Diogenes II gelegen Luftnachrichtenlager werd speciaal voor de huisvesting van de Blitzmädel gebouwd. Tegenwoordig vormt dit Ln-Lager een creatief woon- en werkmilieu onder de naam ‘Buitenplaats Koningsweg’.

In totaal werd 65.000 m3 beton in het gebouw verwerkt waarvoor, net als voor de wapening en bekisting, het materiaal met een speciale aftakking van het bommenlijntje tot naast de bunker werd aangevoerd. De bunker moest tegen bombardementen en gasaanvallen bescherming kunnen bieden. Met een gemiddelde muurdikte van 3,5 meter verschilde Diogenes II enorm met zijn, uit lichte materialen opgetrokken, voorganger Diogenes I.

De bunker is rond de hoofdruimte gebouwd die een hoogte van 14 meter, een breedte van 15 meter en een lengte van 32 meter heeft. Rondom de grote zaal zijn er op iedere drie verdiepingen circa 14 ruimtes voor ondersteunend gebruik gebouwd. De bunker was voorzien van een kantine, een noodhospitaal en een bioscoop om de ‘dode uren’ door te komen. Diogenes II bestaat uit twee delen: de bunker zelf en het administratiegebouw dat tegen de oostzijde van de bunker is aangebouwd. De muren van de laatste hebben slechts een dikte van een halve meter. Ter camouflage was de bunker bruin geschilderd en met camouflagenetten overspannen.
Hoewel de geallieerden al in een vroeg stadium op de hoogte waren van de bouw van Diogenes II, moet de centrale rol die de bunker in de Duitse luchtverdediging speelde hen zijn ontgaan want de Divisionsgefechtstand zélf is nooit doelwit van luchtaanvallen geweest.

Op 15 augustus en 3 september 1944 werd Fliegerhorst Deelen gebombardeerd waarna het door de vliegende eenheden verlaten werd. Het commando van de divisie werd daarop naar Duisburg verhuisd. Op de eerste dag van operatie Market Garden (17 september 1944) brachten de Duitsers een aantal vliegtuigbommen in de bunker tot ontploffing. Slechts negen maanden had de bunker dienst gedaan, even lang als de bouwtijd ervan.

Vanaf januari 1947 werd Diogenes niet alleen gebruikt om onontplofte munitie in op te slaan, maar ook om – in de grote zaal – munitie tot ontploffing te brengen. Vanaf 1954 kreeg Diogenes verschillende functies zoals een hulpdepot van het Rjiksarchief, archief van de gemeente Arnhem en het depot van het Nederlands Openlucht Museum. Sinds 2021 heeft de bunker geen functie meer, naar een volgende functie wordt momenteel gezocht.

Adres Koningsweg 13 C, Arnhem

Bij de bunker kan niet worden geparkeerd. Dit kan op de parkeerplaats van Het Nationale Park De Hoge Veluwe op 5 minuten lopen van de bunker. Het parkeertarief is € 4,65 en moet voor het uitrijden bij de kassa van De Hoge Veluwe worden voldaan. Je ontvangt dan een muntje om de parkeerplaats te kunnen verlaten.

Beperkt toegankelijk voor mindervaliden