Programma Open Monumentendag 2024 in Vesting Gorinchem

Zaterdag 14 september én een extra rondleidingendag op zondag 15 september

Gorinchem doet ook dit jaar mee aan de Open Monumentendag. Zaterdag 14 september zijn een aantal markante gebouwen in de binnenstad gratis te bezoeken tussen 10 en 17 uur. Een unieke kans om binnen te kijken in monumenten die meestal gesloten zijn, gratis musea te bezoeken, gratis mee te wandelen (ook op zondag) over onze vestingwal of door de stad en om mee te doen aan gratis activiteiten.

De Werkgroep Vesting Gorinchem opent de Poterne, de Kruitmagazijnen en de VIS-kazemat. Verder zijn ook het Tolhuis en het Arsenaal op deze dag te bezoeken. In de Benedenstad kan men o.a. een kijkje nemen bij de drukkerij Van der Schild & Kamsteeg, de Schuilkerk, de kelders van de Wereldwinkel en Huize Matthijs Marijke. Het Gorcums Museum, het Hendrick Hamel Museum, het Brandweermuseum de Stoomspuit en het minimuseum de Luisterpost zijn gratis toegankelijk.

Het toeristisch informatiepunt VVV/Mooi Gorinchem, gevestigd in het Gorcums Museum, Grote Markt 17 te Gorinchem, is ook het informatiepunt voor de Open Monumentendag.

Deelnemende locaties

• Arsenaal

Het Arsenaal werd later het Rijkstuighuis genoemd, in de volksmond ‘het tuighuis’ en in de Koude Oorlog stond het bekend als het ‘MOB-complex'(mobilisatie goederen opslag). Maar het is een arsenaal uit 1755, waarin in eerste instantie wapens werden opgeslagen. In het Arsenaal zijn nu appartementen, maar voor deze gelegenheid is de toegangspoort open en kunt u deze en de binnenplaats bekijken.

Ook is er een presentatie over de Werkgroep Vesting Gorinchem, de medeorganisator van de Open Monumentendag in Gorinchem. Deze werkgroep heeft dit jaar de Linie Award gewonnen.

Adres: Schuttersgracht 49, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Brandweermuseum en Stoomspuit Gorkum

In de voormalige brandweerkazerne is een kleine expositie te zien over de geschiedenis van de brandweer.

Speciaal voor deze gelegenheid is voor het museum ook Autoladder 1 te zien. Dit was de eerste Magirus ladderwagen, in gebruik bij de Gorinchemse brandweer. Deze is door vrijwilligers gered en gerestaureerd.

Adres: Struisvogelstraat 2, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Caponnière

Deze caponnière is een van de meest bijzondere verdedigingswerken van Nederland. De bouw van deze bomvrije wapenopstellingsplaats hing samen met de aanleg van het Merwedekanaal dat in 1893 gereed kwam. Toen is een bastion weggegraven en de vestingwal iets naar buiten verlegd, zodat het kanaal als vestinggracht kon dienen. De caponnière moest het nieuwe  stuk vestingwal en de bruggen over de schutsluis verdedigen. U kunt hier ook een hapje en een drankje nuttigen.

Adres: Kanselpoortweg 1, Gorinchem
Openingstijden
za 14 sep. 11:00 – 18:00
zo 15 sep. 12:00 – 18:00

• De Poterne

Op 5 oktober 1811 brachten Napoleon en zijn vrouw Marie Louise een bezoek aan Gorinchem. Tijdens zijn inspectierit te paard over de Gorcumse vestingwallen gaf hij bevelen voor het uitvoeren van diverse verbeteringen, waaronder de bouw van deze Poterne.

Poterne is een vestingbouwkundige term voor een overdekte doorgang door een hoofdwal. Een gids vertelt u de functie en de geschiedenis van dit bouwwerk.

Adres: Dalemwal 46, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Drukkerij Van der Schild & Kamsteeg

Sinds 1928 is hier een boekdrukkerij gevestigd. Het is nog steeds een ambachtelijke drukkerij zonder computerisering.

Hier kunt u uitleg krijgen over het oude drukproces.

Adres: Kortendijk 10-16, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Erfgoed de Vries Robbé

Het constructiebedrijf De Vries Robbé & Co. liet in 1940 een ontvangstruimte en een schaftlokaal voor de arbeiders bouwen, naar ontwerp van de architecten B. Merkelbach en Ch.J.F. Karsten. Het ontwerp was een voorbeeld van ‘het Nieuwe Bouwen’, waar licht, lucht en fraaie vormgeving samengebracht werden met de eigen producten van het bedrijf: beton en staal. Na de teloorgang van De Vries Robbé dreigde sloop. Op dat moment nam Kindunos Veiligheidskundig Adviesbureau het initiatief het complex te behouden, en liet de gebouwen in 1996 van de westzijde naar de oostzijde van de Linge verplaatsen. Het complex werd in 2002 als jong industrieel rijksmonument erkend. In het gebouw is Galerie Rotor, ‘schatkamer van de hedendaagse kunst’, gevestigd. Hier kunt u in het gebouw kijken.
Het ligt net buiten de vesting, maar het is leuk om een ommetje te maken via de Lingebrug naar het parkje aan het Paardenwater met het Indië-monument en de ‘mutsen’ der ‘monniken’ en de Stenen Beer.

Adres: Spijksedijk 8, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Grote Kerk

De Amsterdamse architect Warnsinck maakte het ontwerp voor de huidige Neoklassieke kerk, die op 4 mei 1851 in gebruik werd genomen. Voorheen stond hier de St. Maartenskerk die 1263 werd ingewijd. Na de Reformatie werd de kerk Grote Kerk genoemd. In 1813/1814 raakte het gebouw door beschietingen van de Pruisen ernstig beschadigd en in 1844 werd besloten de kerk af te breken. Bij de afbraak ontdekte men een groot aantal muurschilderingen (fresco’s), die rond 1400 waren aangebracht en waarvan er nog één in de huidige kerk is te vinden. In 2005 kwam ook het grafmonument van de laatste Van Arkel, Wilhelmina van Paffenrode – van Arkel, weer terug in de kerk. Sinds 2013 is er een permanente expositie van vier prachtig gerestaureerde Statenbijbels, die zeker het ‘bekijken’ waard zijn. De kerk heeft een Bätz-Witte-orgel uit 1853, waarin nog pijpwerk is verwerkt uit 1666.

Adres: Groenmarkt 7, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Grote Toren – Centrum In de Toren

De 67 m hoge gotische Grote Toren is het historische baken van Gorinchem. In de voet van de toren is het herdenkings- en bezinningscentrum ‘In de Toren’ gevestigd.

Eind 2000 werd Stichting Herdenkings-, Bezinnings- en Ontmoetingscentrum In de Toren Gorinchem opgericht. Stichting In de Toren beheert de ruimte en het daarin aangebrachte kunstwerk, de Lichttrechter. Daarnaast vraagt de stichting door middel van activiteiten aandacht voor de gevolgen van (zinloos) geweld.

In de voet van de Grote Toren in de Krijtstraat is het herdenkings-, bezinnings- en ontmoetingscentrum In de Toren gevestigd. Hier is het kunstwerk De Lichttrechter van de Utrechtse beeldend kunstenaar Corrie van de Vendel aangebracht. Ongeveer 1000 kunststofdraden leiden het licht van buiten naar binnen, komen bij elkaar in een knoop en lopen uit in een bundel roestvrijstalen kokertjes die in een holling in de vloer lijken te verdwijnen. In deze kokers kunnen bezoekers een geschreven boodschap achterlaten. Voor de ingang van de toren is een bolling aangebracht. Wie hier op stapt, merkt dat via sensoren het licht in de ruimte aangaat. Valt overdag het licht de ruimte in, in de avond straalt het licht juist naar buiten. De symboliek achter deze gedachte is het doorgaan van het leven.

Daarnaast is er een expositie van abstracte schilderijen van Annelies Dölle.

Adres: krijtstraat 1, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 10:00 – 17:00

• Hamelmuseum

Het Hamelhuis is een replica van het 17 ^e eeuwse geboortehuis van Hendrick Hamel. Deze Gorcumer stapte in 1653 in Batavia aan boord van het VOC-schip De Sperwer. Het schip strandde voor de kust van Korea. Hamel was één van de 36 mannen die de schipbreuk overleefden.

In het westen is hij bekend geworden als de ontdekker van Korea.

In het museum zijn naast de prachtige vaste expositie ook tijdelijke wissel- exposities te zien.

Adres: Kortendijk 67, Gorinchem
Openingstijden
za 14 sep. 11:00 – 17:00
zo 15 sep. 13:00 – 17:00

• Het oude stadhuis – Gorcums Museum

In het Gorcums museum is de nieuwe historische expositie over Gorinchem te zien. Tevens is hier op de begane grond het informatiepunt VVV/Mooi Gorinchem voor de Open Monumentendag.

Het gebouw waarin het Gorcums Museum is gevestigd is het voormalig  stadhuis. Dit is een neoclassicistisch gebouw uit 1860 naar ontwerp van A.W. van Dam.

Het was de vervanger van een laat middeleeuws stadhuis op deze plek, wat na vele uitbreidingen toch te klein en ook bouwvallig was geworden.

Adres: Grote Markt 17, Gorinchem
Openingstijden
za 14 sep. 10:00 – 17:00
zo 15 sep. 13:00 – 17:00

• Huize Matthijs Marijke

In de Molenstraat stichtten Matthijs Aelbertz. en zijn vrouw Mariken Kolff in 1556 een weeshuis. Zelf kinderloos gebleven, bepaalden zij dat het huis ook na hun dood een kinderweeshuis zou blijven.

In de steeg naast Huize Matthijs-Marijke zit in de muur nog een ‘vondelingenluikje’. Ook nu nog wordt het huis gebruikt door een zorginstelling.

Er zijn diverse schilderijen uit de gouden eeuw te zien met betrekking tot het weeshuis en een Hugo de Groot raam. Met betrekking tot de kunstschatten zijn er mensen aanwezig die erover zullen vertellen.

Adres: Molenstraat 15, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 10:00 – 14:00

• Kruitmagazijnen Dalembolwerk

Deze kruitmagazijnen zijn eind 18e eeuw gebouwd, maar kregen in 1882 hun huidige vorm. De ‘bomvrije’ buskruit-magazijnen waren bestand tegen beschietingen met mortierbommen; grote ijzeren ballen gevuld met buskruit.

Tegenwoordig organiseert Symposion er verrassende exposities. In wisselende exposities tonen kunstenaars fraaie moderne objecten, foto’s, sieraden, textiel, glaskunst en keramiek.

Tijdens de Open Monumentendag kunt u binnen kijken en wellicht valt er ook een expositie te bewonderen.

Adres: Dalemwal 19a-b, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 13:00 – 17:00

• Minimuseum De Luisterpost

Dit minimuseum bevindt zich op de 1 ^e verdieping van buurthuis de Aanlegsteiger. Dit betreft Gorinchems Koude Oorlog-geschiedenis. Vanuit Gorinchem werd toen o.a. het radioverkeer van het Russische leger in Oost-Duitsland afgeluisterd. Men rapporteerde aan de Militaire Inlichtingen Dienst (MID).

Te zien is een tijdlijn over de geschiedenis van het radio-afluisteren en de apparatuur, zoals gebruikt tussen 1955 en 1967 in de luisterposten op fort Vuren en in Gorinchem.

Deze apparatuur staat werkend opgesteld. U krijgt uitleg van een gids en u mag eventueel zelf aan de knoppen draaien.

Adres: Vissersdijk 30, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Molen De Hoop

Molen De Hoop is een in 1764 gebouwde korenmolen, gebouwd als stellingmolen.

Ter vervanging van de hier in 1634 gebouwde houten standerdmolen.

In de molen zijn op de begane grond afbeeldingen in de thema’s 80-jarige Oorlog en het Rampjaar 1672, verder een draaiende presentatie over molens en vestingwerken en hier staat een Gorkumse brandweerladder uit 1896.

Op de tweede verdieping is een foto- expositie van oude foto’s van molen ‘De Eendracht’ te zien.

Op de overige verdiepingen is molentechniek te zien en een uitstalling van oude ambachtelijke voorwerpen.

Adres: Dalemwal 21, Gorinchem
Openingstijden
za 14 sep. 10:00 – 17:00
zo 15 sep. 11:00 – 17:00

• Monumentenwandeling met Stichting Stadsherstel Gorinchem

Op zaterdag verzorgt Stichting Stadsherstel Gorinchem een wandeling langs diverse door deze stichting gerestaureerde monumenten. Deskundige gidsen vertellen over de geschiedenis van die panden en wat het de moeite waard maakte om specifiek deze panden te restaureren.

Startpunt is bij de Schuilkerk op de Langendijk 72. Aanmelden vooraf is niet nodig.

Stichting Stadsherstel Gorinchem, of kortweg SSG, zet zich in voor het behoud van het historisch karakter van Gorinchem en versterking van de woonfunctie in de binnenstad.

Adres: Langendijk 72, Gorinchem
Tijd(en): za 14 sep. 13:00 uur

• Schuilkerk

In 1572 kwam in Holland een einde aan de heerschappij van de Katholieke Kerk. De uitoefening van de katholieke godsdienst was niet meer toegestaan. De Grote of St. Maartenskerk werd bestemd voor de protestantse eredienst.

Katholieken moesten uitwijken naar geheime plaatsen voor het houden van hun samenkomsten.

Het huidige gebouw is een eenvoudig zaalkerkje, oorspronkelijk dus oud-katholiek, gebouwd in 1669 en verbouwd in 1842. Het is in gebruik door de Evangelisch-Lutherse gemeente.

Het orgel dateert van 1859 en is gebouwd door de Rotterdamse orgelbouwer W.H. Kam. Tijdens de bouw is gebruik gemaakt van pijpwerk afkomstig van een eerder orgel uit 1809 gebouwd door J.D. Nolting.

In de middag zal de Stichting Stadsherstel Gorinchem hier de winnaar van de stadsherstelprijs presenteren en de prijs uitreiken. U kunt dan nog wel even binnen kijken.

Adres: Langendijk 72, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Stadswandeling met gids

Een stadswandeling met een gids is absoluut een aanrader! De enthousiaste gids leidt je langs de historische highlights en vertelt de echte Gorcumse verhalen. Van de Martelaren van Gorcum en avonturier Hendrick Hamel tot Napoleon en de vlucht van Hugo de Groot in een boekenkist.

Adres: Grote Markt 17, Gorinchem
Tijd(en)
za 14 sep. 11:00 uur
zo 15 sep. 10.30, 12.30, 14.30 uur

• Tolkazerne – Tolhuys

De Tolkazerne in Bastion 6 is als Tolhuys gebouwd in 1598. Dit was ter vervanging van een vorig “Tolhuys”, dat in 1584 was afgebrand.

Het gebouw werd gebruikt  voor het heffen van tol van de langs Gorinchem varende schepen. Later werd het Tolhuys als kazerne gebruikt, dus vandaar de naam.

Adres: Molenstraat 109, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Torenklimmen – De Grote Toren

De 67 m. hoge gotische Grote Toren (in de volksmond St. Janstoren) is het historische baken van Gorinchem. In de voet van de toren is het herdenkings- en bezinningscentrum ‘In de Toren’ gevestigd. Deze ontmoetingsruimte is ontstaan uit de behoefte om zinloos geweld in de samenleving te bestrijden. ‘In de Toren’ is uitgegroeid tot een plek voor bezinning en herdenking vanuit een breed perspectief.

In de voet van de toren is het permanente kunstwerk de Lichttrechter van beeldend kunstenaar Corrie van de Vendel. Een kunsttoepassing die op een natuurlijke manier gebruik maakt van het licht en respect toont voor het monumentale karakter van het gebouw.

Beklim samen met een torengids de Grote Toren van Gorinchem. Na het
beklimmen van 256 natuurstenen treden wacht je een prachtig uitzicht over Gorinchem en omstreken. Op heldere dagen kun je zelfs de Dom in Utrecht zien!

Starttijden:
zaterdag om 13:00 en om 15:00 uur
zondag om 11:00, om 13:00 en om 15:00 uur

De beklimming inclusief uitleg van de gids duurt ongeveer 1,5 uur.

Vanaf het deurtje in het traptorentje aan de zijde van de straat ‘Achter de Kerk’.

NB: Je kunt klimmen vanaf 8 jaar.

Adres: Grote Markt 17, Gorinchem

• ULO-School

Rijksmonument, bouwjaar 1938. De architect was Gerardus Johannes Geijtenbeek. Het ontwerp is in de Traditionele stijl (Delftse School).

De school is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarden. U kunt hier binnen kijken en een gids vertelt u de geschiedenis van de school.

Adres: Zusterstraat 31, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Vestingrondleiding

De vestingrondleiding gaat over de militaire geschiedenis van de vesting en het garnizoen. De rondleiding gaat langs de gebouwen uit het vestingverleden en over het meest interessante deel van de vestingwal. De gids vertelt ook wat over vestingbouw, tactiek en bewapening.

Adres: Grote Markt 17, Gorinchem
Tijd(en): zo 15 sep. 14:00 uur

• VIS-Kazemat

De kazemat is onderdeel van het Rijksmonument ensemble vestingwal van Gorinchem, tevens UNESCO werelderfgoed. Het betreft een Nederlandse overdekte wapenopstelling van gewapend beton uit 1930.

Het is het 1e exemplaar (prototype) in een serie van 45 stuks van dit type, die in de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn gebouwd.

De kazemat is ook binnen te bezichtigen en voorzien van een passende inrichting, zoals in de mobilisatieperiode 1939/1940 toegepast in betonwerken.

Een oude radio speelt liedjes uit de mobilisatieperiode en kinderen kunnen via een periscoop naar buiten kijken.

In de punt van Bastion 11, achter de Luisterpost, Vijfde Uitgang 1

Adres: In de punt van Bastion 11, achter de Luisterpost, Vijfde Uitgang 1
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Vrijmetselaarsloge

De Gorinchemse loge “Orde en Vlijt” is opgericht op 21 oktober 1815 en behoort daarmee tot de oudste verenigingen in Gorinchem.

In 1885 heeft het gebouw een bijzondere gevel gekregen in een aan het Classicisme verwante stijl, met hoekrisalieten gemarkeerd door blokpilasters en afgesloten door frontons.

In de beide tympanen symbolen van de vrijmetselarij. De gevel wordt geleed door een gepleisterde cordonlijst en afgesloten door een kroonlijst met gepleisterd fries.

In het gebouw krijgt u een rondleiding en uitleg over de Vrijmetselarij.

Adres: Molenstraat 75, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 11:00 – 16:00

• Wereldwinkel

In de kelder van de wereldwinkel zijn er oude gewelven te zien van vroegere bouwlagen. Waarschijnlijk 17e eeuw of ouder.

Ook komt u hier meer te weten over de geschiedenis van het gebouw.

Adres: Langendijk 85, Gorinchem
Openingstijden: za 14 sep. 10:00 – 17:00